Συμπόσιο
«Περιλαμβάνοντας την κοινωνία στις ψυχολογικές παρεμβάσεις:
αφηγηματική ψυχοθεραπεία & κοινοτική πρακτική»
(στο πλαίσιο του 16ου Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχολογικής Έρευνας
ΑΤΟΜΑ, ΘΕΣΜΟΙ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ)
Κυριακή 14 Μαΐου 2017, 10.45-12.15,
Κέντρο Διάδοσης Ερευνητικών Αποτελεσμάτων (ΚΕ.Δ.Ε.Α), Πανεπιστημιούπολη
Αμφιθέατρο 2
Οργανωτής- Συζητητής:
Αδάμ Χαρβάτης,
Ινστιτούτο Αφηγηματικής Ψυχοθεραπείας & Κοινοτικής Πρακτικής
1
Πολιτικές Διαστάσεις του Σώματος στην Αφηγηματική Ψυχοθεραπεία
Ελένη Καραγεωργίου,
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Π.Ε. Λέσβου ΠΝΟΗ ΟΚΑΝΑ
2
Η χρήση των συλλογικών κειμένων σε διαφορετικά ακροατήρια: Συνδέοντας τις ιστορίες αντίστασης απέναντι σε τραυματικά γεγονότα με τις ιστορίες αντίστασης απέναντι στην κρίση
Μαργαρίτα Κατσικαδέλη,
Κέντρο Αφηγηματικής Συμβουλευτικής & Θεραπείας “Αυτοπραγμάτωση”
Δημήτρης Κατσικαδέλης,
Κέντρο Αφηγηματικής Συμβουλευτικής & Θεραπείας “Αυτοπραγμάτωση”
3
Αφηγηματική προσέγγιση στο τραύμα – δουλεύοντας με πρόσφυγες / αιτούντες άσυλο
Μεΐμαρίδου Αλίκη
Ψυχολόγος, MSc Ψυχολογίας της Υγείας
4
Αφηγηματική πρακτική και κοινωνική δικαιοσύνη: Το παράδειγμα ενός κοινοτικού εργαστηρίου για την αντιμετώπιση του ρατσισμού.
Κορρέ Γεωργία
Ψυχολόγος, Εκπαίδευση στην Αφηγηματική Θεραπεία
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ & ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ
Α. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ
Περιλαμβάνοντας την κοινωνία στις ψυχολογικές παρεμβάσεις: αφηγηματική ψυχοθεραπεία & κοινοτική πρακτική
Οργανωτής- Πρόεδρος- Συζητητής:
Αδάμ Χαρβάτης,
Ινστιτούτο Αφηγηματικής Ψυχοθεραπείας & Κοινοτικής Πρακτικής
Η κυρίαρχη θεώρηση για το άτομο στη δυτική κοινωνία αλλά και στις ψυχολογικές θεωρίες και πρακτικές είναι πώς το άτομο είναι ένα ξεχωριστό γνωστικό –συναισθηματικό σύνολο, αυτόνομο, εμπεριέχον τις βασικές δυναμικές λειτουργίας του. Η αφηγηματική ψυχοθεραπεία & κοινοτική πρακτική παίρνει μία διαφορετική θέση: το άτομο γεννιέται μέσα στην κοινωνία και επηρεάζεται στη δημιουργία της ταυτότητάς του από τις υπάρχουσες κοινωνικές κατασκευές και ιδέες για τη ζωή, τις σχέσεις και την ταυτότητα, ιδέες που συχνά μπορεί να παρουσιάζονται ως «αυτονόητες αλήθειες». Από την άλλη το άτομο μπορεί να επιλέγει τι του ταιριάζει και να συμμετέχει στη διαμόρφωση προτιμώμενων κοινωνικών πρακτικών & ιδεών. Στο παρόν συμπόσιο θα παρουσιαστούν ένα παράδειγμα / μοντέλο αφηγηματικής κλινικής δουλειάς (θεραπεία ψυχοσωματικών εκδηλώσεων) όπου η προσωπική αλλαγή πετυχαίνεται μέσα από μία κοινωνικοκριτικά αναστοχαστική διαδικασία: τα πρόσωπα εντοπίζουν τις κοινωνικά κατασκευασμένες ιδέες και πρακτικές που επηρεάζουν τη ζωή τους, τις επανεξετάζουν και τοποθετούνται εκ νέου σε σχέση με αυτές. Άλλα τρία παραδείγματα / μοντέλα αφηγηματικής εργασίας θα παρουσιαστούν όπου τα ζητήματα διαπραγμάτευσης ξεφεύγουν από το στενά προσωπικό (οικονομική κρίση, προσφυγιά & τραύμα, ρατσισμός) και η συζήτηση για την αντιμετώπιση και διαχείρισή τους πραγματοποιείται σε πλαίσια ριζοσπαστικά έξω από το ψυχοθεραπευτικό δωμάτιο. Σε όλα τα παραδείγματα οι συμβουλευόμενοι παίρνουν μέρος σε μία πρακτική συμμετοχικής έρευνας που σε κάποιες περιπτώσεις παράγει ντοκουμέντα και πληροφορίες όχι απλά για τους άμεσα συμβουλευόμενους αλλά και για την υπόλοιπη κοινωνία, ντοκουμέντα και γνώσεις όχι των ειδικών αλλά των ίδιων των ανθρώπων που βιώνουν «από μέσα» τις δυσκολίες και τα προβλήματα. Στο συμπόσιο θα φανεί πώς τέτοιου τύπου συμβουλευτικές πρακτικές ανοίγουν το πεδίο δράσης της συμβουλευτικής πέρα από την επίδραση στο στενά προσωπικό – ατομικό πεδίο του πελάτη και έχουν θετικές επιπτώσεις σε ευρύτερες κοινωνικές σχέσεις, συζητήσεις και πρακτικές, βοηθώντας τη σύνδεση των ανθρώπων ευρύτερα.
ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: αφηγηματική ψυχοθεραπεία, κοινωνία, κριτική, αποδόμηση, εξωτερικοί μάρτυρες
Β. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ
1.
Πολιτικές Διαστάσεις του Σώματος στην Αφηγηματική Ψυχοθεραπεία
Ελένη Καραγεωργίου,
Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Π.Ε. Λέσβου ΠΝΟΗ ΟΚΑΝΑ
Η παρούσα εισήγηση παρουσιάζει ένα μοντέλο αφηγηματικής κλινικής δουλειάς που «ενσωματώνει» τις κοινωνικές και πολιτικές παραμέτρους της συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας ως απάντηση σε κυρίαρχους λόγους που συντελούν στην αντικειμενοποίηση του σώματος και σε ευρέως διαδεδομένα πρότυπα ομορφιάς και επιτυχίας που το αφορούν. Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τη «δυναστεία της εικόνας», που βασίζεται στη μίμηση των προτύπων ομορφιάς και επιτυχίας όπως αυτά διακινούνται στα ΜΜΕ και στα κοινωνικά δίκτυα. Τα πρότυπα αυτά, όντας άρρητα, είναι δύσκολο να αμφισβητηθούν αφού επιβάλλονται μέσα από τη συναισθηματική αντίδραση που προκαλεί η οπτική αισθητηριακή οδός, ενώ επιπλέον υποστηρίζονται από την ίδια τη βαριά βιομηχανία παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών που βασίζονται ακριβώς στην αντικειμενοποίηση του σώματος και στην καλλιέργεια της ανασφάλειας γύρω από αυτό. Μέσα από ένα κλινικό παράδειγμα θεραπευτικής δουλειάς με ένα πελάτη που ήταν σε «ρήξη» με το σημαδεμένο από ατύχημα σώμα του παρουσιάζεται η δυνατότητα αναζήτησης νέων τρόπων σχέσης με αυτό, ως αφετηρίες διεκδίκησης της προσωπικής θέσης στον κόσμο, αλλά και συλλογικών δικαιωμάτων. Παρουσιάζεται ειδικότερα ένα μοντέλο αφηγηματικής δουλειάς που αξιοποιεί αφηγηματικές τεχνικές και εργαλεία, όπως η αποδόμηση, τελετές επανένταξης στη μνήμη και τα θεραπευτικά έγγραφα. Μέσα από το συγκεκριμένο παράδειγμα αναδεικνύονται τελικά νέοι, εναλλακτικοί τρόποι θέασης του σώματος, που επιτρέπουν σε συμβούλους και θεραπευτές να ενισχύσουν τα άτομα στην αναζήτηση προσωπικών, απελευθερωτικών και δημιουργικών τρόπων ύπαρξης στον κόσμο. Επιπλέον η αναγκαιότητα διασύνδεσης στις ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις των προσωπικών προβλημάτων με συλλογικά και ευρύτερα κοινωνικά ή και πολιτικά ζητήματα αναδεικνύεται χαρακτηριστικά.
Λέξεις Κλειδιά: Αφηγηματική ψυχοθεραπεία, αντικειμενοποίηση του σώματος, πολιτικές του σώματος.
2
“Η χρήση των συλλογικών κειμένων σε διαφορετικά ακροατήρια: Συνδέοντας τις ιστορίες αντίστασης απέναντι σε τραυματικά γεγονότα με τις ιστορίες αντίστασης απέναντι στην κρίση”
Μαργαρίτα Κατσικαδέλη,
Κέντρο Αφηγηματικής Συμβουλευτικής & Θεραπείας “Αυτοπραγμάτωση”
Δημήτρης Κατσικαδέλης,
Κέντρο Αφηγηματικής Συμβουλευτικής & Θεραπείας “Αυτοπραγμάτωση”
Η σύνδεση της συμβουλευτικής εργασίας που γίνεται σε ομάδα με την υπόλοιπη κοινωνία εκτός της ομάδας είναι το θέμα της παρούσας εισήγησης. Παρουσιάζεται πώς η αφηγηματική πρακτική των θεραπευτικών καταγραφών χρησιμοποιείται ως τρόπος σύνδεσης διαφορετικών συμβουλευτικών ομάδων. Οι δύο εισηγητές συγκρότησαν διαδοχικά δύο συμβουλευτικές ομάδες. Το θέμα της πρώτης ήταν η «Ανταπόκριση στην Κρίση». Το θέμα της δεύτερης ήταν η «Αντιμετώπιση Τραυματικών Εμπειριών». Τα μέλη της Ομάδας για το Τραύμα σε μία φάση της κλήθηκαν να ανταποκριθούν στο συλλογικό κείμενο “10 ιστορίες/1 αφήγηση” το οποίο είχε παράγει η Ομάδα για την Κρίση και το οποίο αφορούσε τους τρόπους με τους οποίους τα μέλη τους επιβιώνουν/αντέχουν/ανταπεξέρχονται στην κρίση και τις συνέπειές της. Για την ανταπόκριση αυτή αξιοποιήθηκε η ενδυναμωτική αφηγηματική πρακτική των εξωτερικών μαρτύρων. Η ανταπόκριση της Ομάδας για το Τραύμα στο κείμενο “10 ιστορίες/1 αφήγηση” παρουσιάστηκε στα μέλη της Ομάδας Αντίστασης στην οικονομική κρίση. Η Ομάδα για το Τραύμα αποφάσισε να παράγει το δικό της συλλογικό κείμενο με θέμα «Αντίσταση στο Τραύμα» το οποίο και αυτό έτυχε ανταπόκρισης από τρίτη ομάδα. Στην παρούσα εισήγηση παρουσιάζονται η αξιολόγηση των δύο ομάδων στην επανατροφοδότηση που πήραν τα συλλογικά κείμενα τους από άλλους ανθρώπους: Η εξωτερική ανταπόκριση στα κείμενά τους έδωσε την ευκαιρία στους συμμετέχοντες και των δύο ομάδων να νιώσουν ότι συνεισφέρουν στη ζωή των άλλων και έτσι ενίσχυσε τις δικές τους ιστορίες αντίστασης στο τραύμα ή στην κρίση. Τα αποτελέσματα ενισχύουν την αναγκαιότητα στη συμβουλευτική για κατάλληλες πρακτικές «σύνδεσης» των ανθρώπων όχι μόνο εντός των ομάδων αλλά και μεταξύ των ομάδων.
Λέξεις – κλειδιά: Ομαδική συμβουλευτική, αφηγηματική ψυχοθεραπεία, εξωτερικοί μάρτυρες, θεραπευτικές καταγραφές, τραύμα, κρίση
3
Αφηγηματική προσέγγιση στο τραύμα – δουλεύοντας με πρόσφυγες/ αιτούντες άσυλο
Μεΐμαρίδου Αλίκη
Ψυχολόγος, MSc Ψυχολογίας της Υγείας
Στην παρούσα εισήγηση θα παρουσιαστεί ο τρόπος εργασίας για την ψυχολογική υποστήριξη των ανθρώπων που αιτούνται άσυλο ο οποίος διαμορφώθηκε στο πλαίσιο της παρέμβασης διεθνούς μη κυβερνητικής οργάνωσης στην πρόσφατη προσφυγική κρίση. Θα χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα η υποστήριξη προς έναν άνθρωπο αιτούντα άσυλο στην Ελλάδα, προσερχόμενο με ιστορικό τραυματικών εμπειριών και οι εφαρμογές σε ένα ευρύτερο κοινοτικό και κοινωνικό πεδίο. Θα παρουσιαστούν οι αφηγηματικές πρακτικές που δρουν ως αντίδοτο στις επιδράσεις του τραύματος: η ανασυγγραφή γεγονότων, αλλά και τεχνικές που φέρνουν την συζήτηση πέρα από το δωμάτιο θεραπείας, όπως η διαδικασία εξωτερικών μαρτύρων με άλλους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν παρόμοια ζητήματα ώστε να γίνει ένα πέρασμα και μια σύνδεση από το ατομικό, στο κοινοτικό βίωμα και το κοινωνικό πλαίσιο αναφοράς. Μέσα από τις ατομικές συνεδρίες και τις μετέπειτα ομαδικές συναντήσεις ανθρώπων με παρόμοια ζητήματα και την παραγωγή θεραπευτικών εγγράφων που μπορούν να συνεισφέρουν στην επικοινωνία μεταξύ διαφόρων κοινωνικών ομάδων, ο στόχος είναι η σύνδεση των ανθρώπων με έναν πρωτόγνωρο τρόπο και το μοίρασμα της γνώσης για την ατομική, κοινωνική και διαπολιτισμική επίδραση και διαχείριση αυτών των κοινών δυσκολιών. Τα συμπεράσματα αφορούν σε νέους, εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης του τραύματος, συμπεριλαμβανομένης α) της χρήσης μέσα στην θεραπεία των διαπολιτισμικών στοιχείων και β) της ανάγκης να ειδωθεί το τραύμα όχι μόνο ως ένα ατομικό σχήμα αντιδράσεων που απαντούν σε ένα μεμονωμένο γεγονός αλλά ως μια πολλές φορές συνεχιζόμενη κατάσταση με ποικίλες αντιδράσεις από τους ανθρώπους, και κοινωνικές επεκτάσεις.
Λέξεις- κλειδιά: διαπολιτισμική θεραπεία, πρόσφυγες / αιτούντες άσυλο, συνεχιζόμενο τραύμα, αφηγηματική θεραπεία, εξωτερικοί μάρτυρες
4
Αφηγηματική πρακτική και κοινωνική δικαιοσύνη: Το παράδειγμα ενός κοινοτικού εργαστηρίου για την αντιμετώπιση του ρατσισμού.
Κορρέ Γεωργία
Ψυχολόγος, Εκπαίδευση στην Αφηγηματική Θεραπεία
Η παρούσα παρουσίαση αποτελεί μια συνοπτική περιγραφή ενός κοινοτικού εργαστηρίου, το οποίο υλοποιήθηκε από μια αντιρατσιστική ομάδα και την εισηγήτρια, κατά τη διάρκεια του 2013. Πιο συγκεκριμένα, θα παρουσιαστούν οι πολύμηνες αναστοχαστικές διαδικασίες που ακολούθησαν κάποια από τα μέλη της ομάδας προκειμένου να επαναδιαπραγματευτούν τους όρους της δράσης τους στην τοπική κοινότητα, μέσα στη δίνη της κρίσης, των ραγδαίων κοινωνικοοικονομικών μετασχηματισμών, της ολοένα και αυξανόμενης διάχυσης αντιμεταναστευτικών, ρατσιστικών και εθνικιστικών λόγων στο κοινωνικό-πολιτικό πεδίο, καθώς και του διάχυτου φόβου και της απογοήτευσης που επέβαλλε η συγκεκριμένη κοινωνικό-ιστορική συγκυρία. Όχημα αυτής της επαναδιαπραγμάτευσης, αποτέλεσε η αφηγηματική κοινοτική πρακτική. Μέσω των συζητήσεων εξωτερίκευσης, δημιουργήθηκε μια νέα προοπτική κατανόησης των αιτιών και των επιπτώσεων της ανόδου ρατσισμού και παράχθηκε μια συλλογική αφήγηση αντίστασης της ομάδας απέναντι στη διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής που επέβαλλε αυτή η άνοδος. Αυτή η αφήγηση άνοιξε νέα πεδία δράσης και επαφής της ομάδας με ανθρώπους της κοινότητας και με άτομα που συναντούσαν στην καθημερινότητά τους. Επιπλέον, η αφηγηματική εξιστόρηση και η παραγωγή ενός συλλογικού εγγράφου ιστοριών αντίστασης και αλληλεγγύης των μελών απέναντι στην απογοήτευση, τον αυξανόμενο φόβο και την απάθεια, συνέβαλε στην ενδυνάμωση της ομάδας, στη διατήρηση της αντοχής παρά τις αντιξοότητες, καθώς και στην ενίσχυση της αποφασιστικότητας, της δέσμευσης και της συνέπειας στην αντιρατσιστική τους πρακτική. Ο συγκεκριμένος τρόπος δουλειάς προτείνει την αφηγηματική πρακτική ως μια από τις ποικίλες μεθόδους που συνδέουν την Ψυχολογία με την ανάδειξη της πολιτισμικής και πολιτικής κατασκευής κοινωνικών αποκλεισμών, και με την ενδυνάμωση ομάδων που δρουν με στόχο την εδραίωση της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Λέξεις Κλειδιά: ρατσισμός, διάρρηξη κοινωνικής συνοχής, αφηγηματική κοινοτική πρακτική, συζητήσεις εξωτερίκευσης, συλλογικά έγγραφα, κοινωνική δικαιοσύνη